Vandaag wil ik graag een serieus thema behandelen: winter in de natuur.
Wanneer de winterrust is ingetreden en de temperaturen naar rond het vriespunt zijn gezakt, gaat het tempo in de natuur ook naar beneden. Bomen en planten verliezen hun bladeren of laten het bovengrondse deel los. Dieren gaan in winterslaap en dieren gaan winterrust. Denk daarbij o.a. aan vleermuizen, egels, kikkers, hagedissen, bevers.
Dieren gaan in winterrust of in winterslaap omdat er in de winter minder of bijna geen energierijk voer meer te vinden is. Om de energievoorraad in hun lichaam te sparen, gaan alle fysiologische processen in hun lijf op een laag pitje. Ademhaling, hartslag, verbranding en lichaamstemperatuur worden naar een minimum teruggebracht. Alles om energie te besparen en de koude winterperiode door te komen.
Winterslaap betekent slapen tot in het voorjaar wanneer de dagen weer langer worden en daarmee de buitentemperaturen gaan oplopen (bijvoorbeeld kikker, vleermuizen).
Winterrust betekent sluimeren om energie te besparen, af en toe te ontwaken voor ontlasten en wat te eten uit de in het najaar aangelegde voedselvoorraad in het hol (bijvoorbeeld de das).
Wisten jullie bijvoorbeeld dat een kikker vlak voor de winter in de modder kruipt en samen met zijn omgeving bevriest: het bloed stopt met stromen en de hartslag loopt terug tot vier slagen per minuut. Ondertussen maakt de lever overuren en produceert het grote hoeveelheden glucose. Dit zorgt ervoor dat de belangrijkste cellen actief blijven. Zo kan de (bos)kikker tot 8 graden onder nul overleven. Adem halen doet hij via de huid.
Er zijn dieren, vleermuizen bijvoorbeeld, die in het najaar bevrucht worden en het sperma bewaren in hun lichaam tot de volgende lente om zich pas dan te laten bevruchten, zodat de jongen worden geboren wanneer er voldoende voeding te vinden is. Andere dieren onderbreken de ontwikkeling van de embryo, bijvoorbeeld het ree, ook om de kalveren geboren te laten worden in het seizoen met het meeste en voedselrijkste aanbod.
Mooi eigenlijk hoe de natuur werkt, toch? Daar kunnen we alleen maar veel respect voor hebben. Maar hoe gaat het met de dieren die niet in winterslaap gaan? Voor hen is er toch ook minder te eten tijdens de winter. Ook voor dieren die niet in winterslaap/-rust gaan geldt dat de fysiologische processen naar een lager niveau worden gebracht. Edelherten bijvoorbeeld, herkauwers, nemen minder energierijk voedsel op omdat er minder energierijk voedsel voorhanden is. Daarom gaat de doorstroomsnelheid van het voedsel, door de verschillende magen, langzamer zodat er meer energie uit de voeding kan worden opgenomen. Ook van deze grote grazers gaan ademhaling, hartslag, bloedsomloop naar een lager niveau. Alles om energie te besparen. Wanneer dieren tijdens de wintermaanden worden verstoord en in stres geraken, betekent dat een aanslag op hun lichaamshuishouding, een extra aanslag op hun vet- en lichaamsreserves. Zoogdieren krijgen een wintervacht. Langere en dikkere haren die hol zijn en daardoor een grotere isolerende waarde hebben, dragen daaronder nog een isolerende kortere ondervacht.
Weer andere dieren hebben vóór de winter overal in het bos hun voedselvoorraden aangelegd door beukennootjes en eikels in de bodem te verstoppen: Vlaamse gaai, eekhoorn, e.a. En onze gevleugelde watervrienden, hoe staat het daarmee? Watervogels hebben hun zomerkleed verruilt voor een dikker winterkleed. Ook voor deze dieren is er minder voer te vinden. Immers, de waterplanten hebben de energie uit hun bladgroenkorrels terug getrokken en opgeslagen in de wortels, klaar voor de volgende lente; het bovengrondse deel van de waterplanten is losgelaten.
Zwanen, ganzen, meerkoetjes, eenden en aalscholvers drijven een winter lang in grote getalen op onder andere het Wolderwijd en Veluwemeer.
Bedenk dat wanneer je zo een grote groep peddelend nadert dat jij jouw koffie met koek hebt na jouw ontspanning. Maar realiseer je ook dat er voor deze dieren niet zoiets is wanneer je achter hun horizon bent verdwenen. Daarom doe ik een beroep op jullie gezond verstand. Ga langzamer varen en peddel, als het even kan, met een grote boog om een drijvende groep watervogels. Verstoor ze zo weinig mogelijk, voorkom dat ze zich extra moeten inspannen om plaats voor jou te maken door op te vleugels te gaan. Ook al lijken het er genoeg, wanneer de winter weer voorbij is verdwijnen ze naar alle uithoeken waarmee het grote aantal relatief is gebleken. Ergens hebben ze weer een betekenis in een groot en allesomvattend ecosysteem, waar jij en ik, als mens, ook deel van uitmaken.
Wees je ervan bewust dat op 30 meter van ons landje het Natura 2000 gebied begint, waar het niet menselijke altijd voorrang geniet. Het is een positieve reclame wanneer anderen zien dat we als kanovereniging ons daar bewust van zijn en daar ook naar handelen.
Door zuinig met de omgeving om te gaan, ben je automatisch ook zuinig met jezelf.